Ο καταιγισμός προκλήσεων με τις οποίες έρχονται συνεχώς αντιμέτωπες οι σημερινές κοινωνίες, όπως αυτές που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, την προσφυγιά και την μετανάστευση, την κοινωνική δικαιοσύνη και την κυριαρχία της τεχνολογίας στο σύνολο της ανθρώπινης δράσης, επηρεάζει, αναπόφευκτα, θεμελιώδεις αξίες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αποτελεί πλέον πρωταρχική ανάγκη η μετάβαση σε κοινωνίες που προσφέρουν λύσεις στις παγκόσμιες προκλήσεις με σεβασμό σε θεμελιώδεις αξίες και, κατά συνέπεια, η εκπαίδευση των μελλοντικών πολιτών με τρόπους που θα τους εφοδιάζουν με κοινωνικές, πολιτικές και διαπολιτισμικές γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που προωθούν την ‘ενεργή πολιτειότητα’ (active citizenship).
Η μαθηματική εκπαίδευση δεν μπορεί παρά να συνιστά κρίσιμη συνιστώσα μιας τέτοιας μετάβασης. Η σημασία των μαθηματικών για την σύγχρονη ζωή έχει εκτοξευθεί τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η μαθηματικοποίηση της κοινωνίας μας με ορατό (για παράδειγμα, στην τεχνολογία) ή με αόρατο τρόπο (σχεδόν σε κάθε είδος ‘εργαλείου’) είναι πρόδηλη σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δράσης. Από την άλλη, η μελέτη των μαθηματικών «είναι τελικά .. η μελέτη της ίδιας της ανθρωπότητας» (Devlin, 1998). Ωστόσο, παρά την διεθνώς αναγνωρισμένη αξία τους, μέχρι σήμερα, η μαθηματική εκπαίδευση που προσφέρεται στις σχολικές τάξεις συνεχίζει να εμποδίζει την πλειονότητα των μαθητών να οικοδομήσει μια γόνιμη σχέση με την μαθηματική επιστήμη.
Η κοινωνικο-πολιτισμική και, στην συνέχεια, η κοινωνικο-πολιτική στροφή του πεδίου της μαθηματικής εκπαίδευσης από την δεκαετία 1990 αναζήτησε τις μη γνωστικές παραμέτρους της αποτυχίας στα μαθηματικά. Μακροπρόθεσμος στόχος αυτής της αναζήτησης ήταν (και είναι) ο εξανθρωπισμός και ο εκδημοκρατισμός της διδακτικής πράξης στα μαθηματικά ώστε να επωφελούνται όλοι οι μαθητές και όχι μόνον ορισμένοι. Κατά τον Gutstein (2006) αυτό σημαίνει υποστήριξη όλων των μαθητών ώστε να είναι σε θέση να «διαβάζουν και να γράφουν τον κόσμο με μαθηματικά». Δηλαδή, να αποδίδουν αξία στην μαθηματική γνώση, να είναι ακαδημαϊκά επιτυχείς αφενός και να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τα μαθηματικά για να αλλάξουν τον κόσμο αφετέρου. Σε μια τέτοια προοπτική, η μαθηματική εκπαίδευση καλείται να προετοιμάζει τους μαθητές για την άσκηση των δικαιωμάτων αλλά και των ευθυνών που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη, συνειδητά και συνάμα με κριτικό τρόπο. Δηλαδή, να τους υποστηρίζει ώστε να αναπτύξουν αυτό που ο Freire (1992) αποκαλεί ‘αναπτυσσόμενη συνείδηση’. Πρόκειται για μια συνεργατική διαδικασία που ενδυναμώνει τον μαθητή ώστε να είναι σε θέση να λαμβάνει υπόψη του ποικίλες προοπτικές, να διαπραγματεύεται με άλλους, να λαμβάνει προσεκτικές αποφάσεις και να εμπλέκεται στην επίλυση σύνθετων κοινωνικών προβλημάτων με κριτικό τρόπο.
Όμως, ποιο είδος σχολικού περιβάλλοντος μπορεί να εξυπηρετήσει την προοπτική της μαθηματικής εκπαίδευσης που περιγράφηκε παραπάνω; Οι Phillip and Rubel (2019) προτείνουν την λειτουργία της τάξης των μαθηματικών ως ‘εργαστήριο δημοκρατίας’ όπου οι μαθητές πειραματίζονται με ιδέες, μοιράζονται πληροφορίες, αναστοχάζονται με κριτικό τρόπο και αυτο-διορθώνονται, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στις εσωτερικές και εξωτερικές μορφές εξουσίας που ασκούνται και διαμορφώνουν την δράση της ομάδας. Το Εθνικό Συμβούλιο των Εκπαιδευτικών των Μαθηματικών στις ΗΠΑ (NCTM, 2000) ήδη από τις αρχές αυτού του αιώνα διατύπωσε με σαφήνεια τους στόχους για μια μαθηματική εκπαίδευση που συμβάλλει στην εκπαίδευση δημοκρατικών μελλοντικών πολιτών: μαθηματικά για την ζωή, μαθηματικά ως μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς, μαθηματικά ως ένα από τα μεγαλύτερα διανοητικά και πολιτισμικά επιτεύγματα του ανθρώπου, μαθηματικά στον χώρο εργασίας και μαθηματικά για την επιστημονική και τεχνολογική/ ψηφιακή κοινωνία.
Με βάση τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε παραπάνω, το θέμα του 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ερευνητών της Διδακτικής των Μαθηματικών διατυπώνεται ως εξής:
Μαθηματική Εκπαίδευση και Πολιτειότητα: ορατές και αθέατες όψεις / συνιστώσες μιας πολύπλοκης σχέσης
Το θέμα του συνεδρίου προσφέρει την δυνατότητα και την ευκαιρία να αναπτυχθούν έρευνες και διδακτικές πρακτικές που εστιάζουν στην κοινωνικο-πολιτισμική και κοινωνικο-πολιτική ατζέντα της μαθηματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στην Κύπρο, μια ερευνητική περιοχή που αναπτύσσεται διεθνώς τα τελευταία χρόνια με ραγδαίους ρυθμούς. Πρόκειται για θεματική που δεν έχει απασχολήσει έως σήμερα παρά περιορισμένα τα συνέδρια της ΕΝΕΔΙΜ.
Οι θεματικοί άξονες που προτείνονται για το συνέδριο διαμορφώνονται ως εξής:
Άξονας 1: Μαθηματική εκπαίδευση: κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές παράμετροι
Στον άξονα αυτό εντάσσονται μελέτες που ασχολούνται με την διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους οι κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές παράμετροι συμβάλλουν στην διαμόρφωση του μαθηματικού νοήματος από τους μαθητές και των διδακτικών πρακτικών από τους εκπαιδευτικούς εντός και εκτός της τάξης. Περιλαμβάνει ζητήματα ισότητας ευκαιριών πρόσβασης στην μαθηματική γνώση, ετερότητας, συμπερίληψης, κατανομής εξουσίας, ταυτότητας, υποκειμενικότητας, κριτικής μαθηματικής εκπαίδευσης, πολιτειότητας, κ.ά.
Άξονας 2: Γνωστικές παράμετροι της μάθησης και της διδασκαλίας των μαθηματικών
Μεγάλο μέρος της ερευνητικής δραστηριότητας στο πεδίο της μαθηματικής εκπαίδευσης εστιάζεται ακόμη και σήμερα σε ζητήματα που αφορούν την σκέψη, την κατανόηση και τον συλλογισμό που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της μάθησης και της διδασκαλίας των μαθηματικών. Ειδικότερα, οι σχετικές έρευνες ασχολούνται με τον ρόλο των αναπαραστάσεων, της μνήμης, της διαίσθησης, του mindset, της οπτικοποίησης κ.ά. στην ανάπτυξη της μαθηματικής σκέψης. Παράλληλα, μικρό αλλά σημαντικό μέρος των ερευνών επικεντρώνονται σε ζητήματα που συνδέονται με την ιδιαίτερη φύση της μαθηματικής γνώσης και των επιπτώσεων αυτής της ιδιαιτερότητας στις διαδικασίες μάθησης και διδασκαλίας των μαθηματικών.
Άξονας 3: Αξιολόγηση των διαδικασιών μάθησης και διδασκαλίας των μαθηματικών
Η νοηματοδότηση των βασικών εννοιών του πεδίου της αξιολόγησης και οι δυνατότητες αξιοποίησής τους στην εκπαιδευτική πράξη συνιστούν κρίσιμες συνιστώσες της μαθηματικής εκπαίδευσης. Στον άξονα αυτόν εντάσσονται μελέτες που εστιάζονται στην αξιολόγηση ως κοινωνική δραστηριότητα, στην κριτική του κυρίαρχου παραδείγματος (paradigm) της αξιολόγησης και σε μια εναλλακτική προοπτική που λαμβάνει υπόψη την κοινωνική φύση της μαθηματικής συμπεριφοράς, τις θεωρίες του λόγου (discourse) και της επικοινωνίας, τις σχέσεις εξουσίας, την πραγματοποίηση κριτικών “αναγνώσεων” της αξιολόγησης της Μάθησης (assessment of) και της αξιολόγησης για την Μάθηση (assessment for).
Άξονας 4: Ψηφιακές τεχνολογίες και μαθηματική εκπαίδευση για τον 21ο αιώνα
Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, οι οποίες επηρεάζουν με κρίσιμους τρόπους τις αλλαγές των σύγχρονων κοινωνιών σε όλα τα επίπεδα, συχνά επιτείνουν αντί να αμβλύνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Η μαθηματική εκπαίδευση, ως μια άλλη κρίσιμη συνιστώσα εξέλιξης των κοινωνιών, δεν μπορεί παρά να επηρεάζει αλλά και να επηρεάζεται από τα επιτεύγματα της ψηφιακής τεχνολογίας. Στον άξονα αυτόν εντάσσονται μελέτες που εστιάζονται στους τρόπους με τους οποίους οι ψηφιακές τεχνολογίες ‘μετασχηματίζουν’ την εκπαιδευτική πράξη στα μαθηματικά, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες αλλά ενδεχομένως και νέους ‘αποκλεισμούς’ στην επιτυχία στα μαθηματικά.
Άξονας 5: Προγράμματα Σπουδών για τα μαθηματικά: σύγχρονες προσεγγίσεις
Τα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) ορίζουν όσα είναι επιθυμητό να γνωρίζει και να είναι σε θέση να φέρει σε πέρας ο μελλοντικός πολίτης σχετικά με τα μαθηματικά. Κατά συνέπεια, σε ένα ΠΣ αποτυπώνονται πολιτικές φιλοδοξίες για το ποιος είναι ο επιθυμητός πολίτης, ποιες είναι οι μαθηματικές γνώσεις στις οποίες χρειάζεται να έχει πρόσβαση και ποιες είναι εκείνες οι παιδαγωγικές πρακτικές που μπορούν να συμβάλουν στην συγκρότησή του. Οι εργασίες που εντάσσονται στον συγκεκριμένο άξονα επικεντρώνονται σε ζητήματα περιεχομένου και οργάνωσης που συνδέονται με επιστημολογικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές παραμέτρους ανάπτυξης, εφαρμογής και αξιολόγησης ΠΣ για τα μαθηματικά στις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Άξονας 6: Επαγγελματική ανάπτυξη και μαθηματική εκπαίδευση: διδάσκοντας μαθηματικά για τον μελλοντικό ενεργό πολίτη
Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της καθημερινότητας, η αποτελεσματική διαχείριση της οποίας προϋποθέτει μαθηματικά εγγράμματους πολίτες, καθιστά αναγκαία την εκπαίδευση και την συνεχή υποστήριξη των εκπαιδευτικών ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται με δυναμικό τρόπο στις συνεχείς προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν ίσες ευκαιρίες ‘μαθηματικής εν-γραμματοσύνης’ για όλους τους μαθητές. Η ενότητα φιλοξενεί μελέτες που διερευνούν ζητήματα επαγγελματικής ανάπτυξης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης που υπηρετούν το ‘όραμα’ μιας δημοκρατικής μαθηματικής εκπαίδευσης.
Άξονας 7: Εμπειρικές και θεωρητικές μελέτες στο πεδίο της Μαθηματικής Εκπαίδευσης που δεν κατατάσσονται στους θεματικούς άξονες 1-6.